संसव प्राशन : प्रोक्षणी में प्रक्षिप्त आहुति अवशेष आज्याहुति का अनामिका और अंगुष्ठ से प्राशन करे – ॐ यस्माद्यज्ञ पुरोडाशाद्यज्वानो ब्रह्मरूपिणः । तं संस्रवपुरोडाशं प्राश्नामि सुखपुण्यदम् ॥ फिर २ आचमन करके
प्रणीताविमोक : प्रणीता को अपने आगे अग्नि के पश्चिमभाग में रखकर पवित्री से इस मंत्र द्वारा सिर को सिक्त करे – ॐ सुमित्रिया न आप ओषधयः सन्तु ॐ आपः शिवाः शिवतमा: शान्ताः शान्ततमास्तास्ते कृण्वन्तु भेषजम् ॥ फिर इस मंत्र से प्रणीता को पश्चिम (नैर्ऋत्य) या ईशानकोण में न्युब्ज कर केवल जल गिराए, प्रणीता को पृथ्वी पर उल्टा न रखे केवल जल गिराकर सीधा ही रखे । पवित्री की गांठ खोलकर उससे सिर का मार्जन करके अग्नि में त्याग दे ।
बर्हिहोम : परिस्तरण वाले कुशाओं को उठाकर मोड़ते हुए छोटा गट्ठर (पुल्ली) बनाकर घृताक्त करके इस मंत्र से अग्नि में त्याग करे – ॐ देवा गातु विदो गातु वित्वा गातुमित मनसस्पत इमं देव यज्ञ स्वाहा वातेधाः स्वाहा ॥
ब्रह्म दक्षिणा (पूर्णपात्र) : ॐ अद्य कृतैतत् नवग्रह शांति होमकर्मणि कृताकृतावेक्षणरूप ब्रह्मकर्मप्रतिष्ठार्थमिदं पूर्णपात्रं प्रजापति दैवतम् …..गोत्राय ……शर्मणे ब्राह्मणाय ब्रह्मणे दक्षिणां तुभ्यमहं सम्प्रददे । ब्रह्मा को पूर्णपात्र प्रदान करे, ब्रह्मा ॐ स्वस्ति कहकर ग्रहण करे । फिर दाहिना हाथ पकरकर ब्रह्मा को प्रदक्षिणक्रम से उठाए । यदि कुशात्मक ब्रह्मा हों तो यह मंत्र पढे – ॐ अद्य कृतैतत् नवग्रह शांति होमकर्मणि कृताऽकृताऽवेक्षणरूप ब्रह्मकर्मप्रतिष्ठार्थमिदं पूर्णपात्रं प्रजापतिदैवतं ब्रह्मणे दक्षिणा नमः ॥ पूर्णपात्र दक्षिणा देकर कुशात्मक ब्रह्मा की ग्रंथि खोल दे ।
बलिदान :
यदि लोकपाल, दिक्पालादि का एकतंत्र से भी बलिदान करना हो तो भी नवग्रहों का अधि-प्रत्यधिदेवता सहित तंत्ररहित बलि दे। सभी ग्रहों के भक्ष्य द्रव्य पूर्व आलेख में बताये गये हैं तदनुसार सभी ग्रहों के सम्मुख किसी पत्र पर बलि, दीप रखे। साथ ही ग्रहों के वाम और दक्षिण भाग में अधि-प्रत्यधिदेवता की बलि भी लगा ले अथवा नवग्रह वेदी आकार के अनुसार यथास्थान लगाये।
सूर्य : जल लेकर बलि का उत्सर्ग करे : ॐ सूर्याय साङ्गाय सपरिवाराय सायुधाय सशक्तिकाय साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां एतान् सदीप पायसान्न गुडौदन बलिं समर्पयामि ॥ पुनः जल लेकर पढ़े : भो भो सूर्य साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां सहैतान् बलिं प्रतिगृह्णीत। भवन्तो मम (यजमानस्य वा) सकुटुम्बस्य आयुकर्तारः क्षेमकर्तारः शांतिकर्तारः पुष्टिकर्तारः तुष्टिकर्तारः वरदाभवन्तु ॥
चंद्र : जल लेकर बलि का उत्सर्ग करे : ॐ चन्द्राय साङ्गाय सपरिवाराय सायुधाय सशक्तिकाय साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां एतान् सदीप पायसान्न गुडौदन बलिं समर्पयामि ॥ पुनः जल लेकर पढ़े : भो भो सोम साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां सहैतान् बलिं प्रतिगृह्णीत। भवन्तो मम (यजमानस्य वा) सकुटुम्बस्य आयुकर्तारः क्षेमकर्तारः शांतिकर्तारः पुष्टिकर्तारः तुष्टिकर्तारः वरदाभवन्तु ॥
मङ्गल : जल लेकर बलि का उत्सर्ग करे : ॐ भौमाय साङ्गाय सपरिवाराय सायुधाय सशक्तिकाय साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां एतान् सदीप पायसान्न गुडौदन बलिं समर्पयामि ॥ पुनः जल लेकर पढ़े : भो भो भौम साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां सहैतान् बलिं प्रतिगृह्णीत। भवन्तो मम (यजमानस्य वा) सकुटुम्बस्य आयुकर्तारः क्षेमकर्तारः शांतिकर्तारः पुष्टिकर्तारः तुष्टिकर्तारः वरदाभवन्तु ॥
बुध : जल लेकर बलि का उत्सर्ग करे : ॐ बुधाय साङ्गाय सपरिवाराय सायुधाय सशक्तिकाय साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां एतान् सदीप पायसान्न गुडौदन बलिं समर्पयामि ॥ पुनः जल लेकर पढ़े : भो भो बुध साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां सहैतान् बलिं प्रतिगृह्णीत। भवन्तो मम (यजमानस्य वा) सकुटुम्बस्य आयुकर्तारः क्षेमकर्तारः शांतिकर्तारः पुष्टिकर्तारः तुष्टिकर्तारः वरदाभवन्तु ॥
गुरु : जल लेकर बलि का उत्सर्ग करे : ॐ गुरवे साङ्गाय सपरिवाराय सायुधाय सशक्तिकाय साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां एतान् सदीप पायसान्न गुडौदन बलिं समर्पयामि ॥ पुनः जल लेकर पढ़े : भो भो गुरो साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां सहैतान् बलिं प्रतिगृह्णीत। भवन्तो मम (यजमानस्य वा) सकुटुम्बस्य आयुकर्तारः क्षेमकर्तारः शांतिकर्तारः पुष्टिकर्तारः तुष्टिकर्तारः वरदाभवन्तु ॥
शुक्र : जल लेकर बलि का उत्सर्ग करे : ॐ शुक्राय साङ्गाय सपरिवाराय सायुधाय सशक्तिकाय साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां एतान् सदीप पायसान्न गुडौदन बलिं समर्पयामि ॥ पुनः जल लेकर पढ़े : भो भो भृगो साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां सहैतान् बलिं प्रतिगृह्णीत। भवन्तो मम (यजमानस्य वा) सकुटुम्बस्य आयुकर्तारः क्षेमकर्तारः शांतिकर्तारः पुष्टिकर्तारः तुष्टिकर्तारः वरदाभवन्तु ॥
शनि : जल लेकर बलि का उत्सर्ग करे : ॐ शनैश्चराय साङ्गाय सपरिवाराय सायुधाय सशक्तिकाय साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां एतान् सदीप पायसान्न गुडौदन बलिं समर्पयामि ॥ पुनः जल लेकर पढ़े : भो भो शनि साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां सहैतान् बलिं प्रतिगृह्णीत। भवन्तो मम (यजमानस्य वा) सकुटुम्बस्य आयुकर्तारः क्षेमकर्तारः शांतिकर्तारः पुष्टिकर्तारः तुष्टिकर्तारः वरदाभवन्तु ॥
राहु : जल लेकर बलि का उत्सर्ग करे : ॐ राहवे साङ्गाय सपरिवाराय सायुधाय सशक्तिकाय साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां एतान् सदीप पायसान्न गुडौदन बलिं समर्पयामि ॥ पुनः जल लेकर पढ़े : भो भो राहो साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां सहैतान् बलिं प्रतिगृह्णीत। भवन्तो मम (यजमानस्य वा) सकुटुम्बस्य आयुकर्तारः क्षेमकर्तारः शांतिकर्तारः पुष्टिकर्तारः तुष्टिकर्तारः वरदाभवन्तु ॥
केतु : जल लेकर बलि का उत्सर्ग करे : ॐ केतवे साङ्गाय सपरिवाराय सायुधाय सशक्तिकाय साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां एतान् सदीप पायसान्न गुडौदन बलिं समर्पयामि ॥ पुनः जल लेकर पढ़े : भो भो केतो साधिप्रत्यधिदेवाभ्यां सहैतान् बलिं प्रतिगृह्णीत। भवन्तो मम (यजमानस्य वा) सकुटुम्बस्य आयुकर्तारः क्षेमकर्तारः शांतिकर्तारः पुष्टिकर्तारः तुष्टिकर्तारः वरदाभवन्तु ॥
इसी प्रकार विनायकादि लोकपाल व इन्द्रादि दिक्पाल को भी बलि दे अथवा तंत्र से ही प्रदान करे। यहां तंत्र विधि दी जा रही है।
विनयकादि पञ्चलोकपाल – (सर्वोपचार पूजन) सर्वोपचारार्थे गन्धाक्षतपुष्पं ॐ विनयकादि पञ्चलोकपालेभ्यो नमः। पुष्पाक्षत जल लेकर बलिद्रव्य प्रदान करे – ॐ विनयकादि पञ्चलोकपालेभ्यः साङ्गेभ्यः सपरिवारेभ्यः सायुद्धेभ्यः सशक्तिकेभ्यः एतान् सदीपान् दधिमाष बलीन् समर्पयामि ॥ प्रार्थना करे – भो भो विनयकादि पञ्चलोकपालाः कृपां वितरत मम सपरिवारस्य सबांधवस्य सपरिवारस्य आयुः कर्तारः क्षेमकर्तारः शान्तिकर्तारः पुष्टिकर्तारः तुष्टिकर्तारः बलिं भक्षत वरदा भवत ॥ पुनः प्रणाम करके जल अर्पित करे – एभिर्बलिदानैः विनयकादि पञ्चलोकपालाः प्रीयन्ताम् ॥
इन्द्रादि दशदिक्पाल – (सर्वोपचार पूजन) सर्वोपचारार्थे गन्धाक्षतपुष्पं ॐ इन्द्रादि दशदिक्पालेभ्यो नमः। पुष्पाक्षत जल लेकर बलिद्रव्य प्रदान करे – ॐ इन्द्रादि दशदिक्पालेभ्यः साङ्गेभ्यः सपरिवारेभ्यः सायुद्धेभ्यः सशक्तिकेभ्यः एतान् सदीपान् दधिमाष बलीन् समर्पयामि ॥ प्रार्थना करे – भो भो इन्द्रादि दशदिक्पालाः कृपां वितरत मम सपरिवारस्य सबांधवस्य सपरिवारस्य आयुः कर्तारः क्षेमकर्तारः शान्तिकर्तारः पुष्टिकर्तारः तुष्टिकर्तारः स्वां स्वां दिशं रक्षत बलिं भक्षत वरदा भवत ॥ पुनः प्रणाम करके जल अर्पित करे – एभिर्बलिदानैः इन्द्रादि दशदिक्पालाः प्रीयन्ताम् ॥
पूर्णाहुति : पुनः अग्नि के पश्चिम भाग में आकर पूर्णाहुति प्रदान करे : ॐ मूर्द्धानन्दिवो ऽअरतिम्पृथिव्या वैश्वानरमृत ऽआजातमग्निम् ॥ कवि ᳪ सम्म्राजमतिथिं जनानामासन्ना पात्रञ्जनयन्त देवाः स्वाहा ॥
वसोर्धारा : स्रुचि से घृत की अविच्छन्न धारा अग्नि में इस मंत्र से करे – ॐ वसोः पवित्रमसि शतधारं वसोः पवित्रमसि सहस्रधारम्। देवस्त्वा सविता पुनातु वसोः पवित्रेण शतधारेण सुप्वा कामधुक्षः स्वाहा ॥
बारह बार वसोर्धारा करके यजमान 4 बार अग्नि की प्रदक्षिणा करे। फिर अपने आसन पर बैठकर दोनों हाथों से अंगों का स्पर्श करे :
- ॐ अङ्गानि च म ऽआप्यायन्तां ॥ शिर से पैर तक सभी अङ्गों का स्पर्श करे।
- ॐ वाक् च म ऽआप्यायतां ॥ मुख का स्पर्श करे।
- ॐ प्राणश्च म ऽआप्यायतां ॥ नासापुटों का स्पर्श करे।
- ॐ चक्षुश्च म ऽआप्यायतां ॥ दोनों नेत्रों का स्पर्श करे।
- ॐ श्रोत्रं च म ऽआप्यायतां ॥ दोनों कर्णों का स्पर्श करे।
- ॐ यशोबलञ्च म ऽआप्यायतां ॥ दोनों बाहु का स्पर्श करे।
फिर हाथ-पैर धोकर (जल छिड़ककर) सदुग्धजल से होम का दशांश तर्पण और तर्पण का दशांश मार्जन करे। तत्पश्चात भस्मधारण करे।
भस्म धारण : स्रुव के पृष्ठभाग में ईशान कोण से भस्म ग्रहण कर पवित्री द्वारा प्रणीतोदक से सिक्त करके क्रमशः ललाट, कण्ठ, दक्षिणबाहु और हृदय पर लगाए – ॐ त्र्यायुषम्जमदग्नेः (ललाट पर) । ॐ कश्यपस्य त्र्यायुषं (कंठ में) । ॐ यद्देवेषु त्र्यायुषं (दक्षिण बाहु पर) । ॐ तन्नोऽअस्तु त्र्यायुषं (हृदय में) यदि किसी अन्य को लगाये तो ॐ तत्तेऽअस्तु त्र्यायुषं। और फिर बांये बांह पर भी लगा ले ।
दान : तत्पश्चात नवग्रहों की वस्तुओं का दान, शय्या, गो, छायापात्र आदि दान करे । आवाहित देवताओं का विसर्जन करे फिर दक्षिणा करे :
दक्षिणा : ॐ अद्य कृतैतत् नवग्रह शांतिं प्रतिष्ठार्थं एतावद्द्रव्यमूल्यक हिरण्यं अग्निदैवतं यथानामगोत्रायब्राह्मणाय (नानानामगोत्रेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो यथाविभज्य) दक्षिणां दातुमहमुत्सृजे ॥ फिर भूयसी दक्षिणा भी कर ले।
- अभिषेक मंत्र – ॐ आपो हिष्ठामयो भुवस्तान ऊर्जे दधातन महेरणाय चक्षसे । यो वः शिवतमो रसस्तस्य भाजयतेह नः । उशतीरिव मातरः । तस्मा अरङ्गमाम वो यस्य क्षयाय जिन्वथ । आपो जनयथा चनः ॥ ॐ वरुणस्योत्तम्भनमसि व्वरुणस्य स्कम्भसर्जनीस्थो वरुणस्य ऋतसदन्यसि वरुणस्य ऋतसदनमसि वरुणस्य ऋतसदनमासीद ॥ ॐ पुनन्तु मा देवजनाः पुनन्तु मनसा घियः पुनन्तु विश्वा भूतानि जातवेदः पुनीहि माम् ॥ ॐ पयः पृथिव्यां पय ओषधीषु पयो दिव्यन्तरिक्षे पयोधाः । पयस्वतीः प्रदिशः सन्तु मह्यम् ॥ ॐ देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेश्विनोर्बाहुभ्याम्पूष्णोर्हस्ताम्याम् । सरस्वत्यै वाचो यन्तु यन्त्रिये दधामि बृहस्पतेष्ट्वा साम्राज्येनाभिषिञ्चामि ॥ ॐ द्यौः शान्तिरन्तरिक्ष ᳪ शान्तिः पृथिवी शान्तिरापः शान्तिरोषधयः शान्तिर्वनस्पतयः शान्तिर्विश्वेदेवाः शान्तिर्ब्रह्म शान्तिः सर्व ᳪ शान्तिः शान्तिरेव शान्तिः सा मा शान्तिरेधि ॥
- ॐ सुरास्त्वामभषिञ्चन्तु ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः । वासुदेवो जगन्नाथस्तथा सङ्कर्षणो विभुः ॥ प्रद्युम्नश्चानिरुद्धश्च भवन्तु विजयाय ते । आखण्डलोऽग्निर्भगवान् यमो वै निर्ऋतिस्तथा ॥ वरुणः पवनश्चैव धनाध्यक्षस्तथा विभुः । ब्रह्मणा सहिताः सर्वे दिक्पालाः पान्तु ते सदा ॥ कीर्तिर्लक्ष्मीर्धृतिर्मेधा पुष्टिः श्रद्धा क्रिया मतिः। बुद्धिर्लज्जावपुः शान्तिस्तुष्टिः कान्तिश्चमातरः॥एतास्त्वामभिषिञ्चन्तु देवपत्न्यः समागताः । आदित्यश्चन्द्रमा भौमो बुधजीवसितार्कजाः ॥ ग्रहास्त्वामभिषिञ्चन्तु राहुः केतुश्च तर्पिताः । देवदानवगन्धर्वा यक्षराक्षसपन्नगाः ॥ ऋषयो मनवो गावो देवमातर एव च । देवपत्न्यो द्रुमा नागा दैत्याश्चाप्सरसां तथा ॥ अस्त्राणि सर्वशस्त्राणि राजानो वाहनानि च । औषधानि च रत्नानि कालस्यावयवाश्च ये ॥ सरितः सागराः शैलास्तीर्थानि जलदा नदाः । एते त्वामभिषिञ्चन्तु धर्मकामार्थसिद्धये ॥ आदित्या वसवो रुद्रा विश्वेदेवा मरुद्गणाः । अभिषिञ्चन्तु ते सर्वे धर्मकामार्थसिद्धये ॥ ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः। सुशान्तिर्भवतु । सर्वारिष्ट शान्तिर्भवतु ॥
तत्पश्चात उद्वर्तनादि लगाकर सचैल स्नान करे। धारित वस्त्र का त्याग करे। नवीन वस्त्रादि धारण करके पुनः मंडप में आये आचार्यादि तिलक व आशीर्वाद प्रदान करें।
क्षमाप्रार्थना – मया यत्कृतं जपं-होमं तत्कालहीनं भक्तिहीनं श्रद्धाहीनं द्रव्यहीनं च भवतां ब्राह्मणानां वचनात् श्रीसूर्याद्यावाहितदेवता प्रसादाच्च सर्वविधे परिपूर्णतास्तु इतिभवन्तोन्नुवन्तु ॥ ब्राह्मण वचन – अस्तु परिपूर्णता ॥
विष्णु स्मरण : ॐ यस्य स्मृत्याचनामोक्त्यातप पूजाक्रियादिषु ॥ न्यूनं संपूर्णतांयातिसद्योवदेतमच्युतं ॥ अज्ञानाद्वा यदि वा मोहाद् प्रच्यवेत्ताऽध्वरेषु यत् । स्मरणादेव तद्विष्णोः सम्पूर्णं स्यादिति श्रुतिः ॥
नवग्रह शांति पूजा विधि pdf : नवग्रह शांति पूजा विधि pdf डाउनलोड करने के लिये यहां क्लिक करें। वेबसाइट पर उपलब्ध सामग्री में त्रुटियों का निस्तारण किया जाता है किन्तु pdf में यदि कोई त्रुटि हो तो उसका निस्तारण नहीं किया जा सकता, अतः अद्यतन सामग्री सदा वेबसाइट पर ही उपलब्ध हो सकती है।
ग्रहों के यंत्र देखने के लिये यहां क्लिक करें।
कर्मकांड विधि में शास्त्रोक्त प्रमाणों के साथ प्रामाणिक चर्चा की जाती है एवं कई महत्वपूर्ण विषयों की चर्चा पूर्व भी की जा चुकी है। तथापि सनातनद्रोही उचित तथ्य को जनसामान्य तक पहुंचने में अवरोध उत्पन्न करते हैं। एक बड़ा वैश्विक समूह है जो सनातन विरोध की बातों को प्रचारित करता है। गूगल भी उसी समूह का सहयोग करते पाया जा रहा है अतः जनसामान्य तक उचित बातों को जनसामान्य ही पहुंचा सकता है इसके लिये आपको भी अधिकतम लोगों से साझा करने की आवश्यकता है।