पूरा धूआ-पानी …..
कन्यापक्ष के आचार्य मङ्गलाचार पूर्वक वरपक्ष के आचार्य से गोत्र-प्रवरादि पूछें –
अविरलमदधाराधौतकुम्भः शरण्यः फणिवरवृतगात्रः सिद्धसाध्यादिवन्द्यः ।
त्रिभुवन जन विघ्न ध्वान्त विध्वंसदक्षो वितरतु गजवक्त्रः संततं मंगलं वः ॥
किम् गोत्रस्य किम् प्रवरस्य किम् शाखिनः किम् वेदाध्यायिनः किम् शर्मणः प्रपौत्राय, किम् शर्म्मणः पौत्राय, किम् शर्म्मणः पुत्राय आयुष्मते कन्यार्थिने विष्णुस्वरूपिणे वराय ॥
ततः वरपक्ष के आचार्य मङ्गलाचार पूर्वक उत्तर दें –
दोर्द्योतद्दन्तखंडः सकल सुरगणाडम्बरेषु प्रचण्डः
सिन्दूराकीर्णगंडः प्रकटितविलसच्चारु चान्द्रीयखंडः ।
गंडस्थानन्तघंडः स्मर हरतनयः कुण्डलीभूतशुंडो
विघ्नानां कालदंडः सभवतुभवतां भूतये वक्रतुण्डः ॥
- अमुक गोत्रस्य अमुक प्रवरस्य अमुक शाखिनः अमुक वेदाध्यायिनः अमुक शर्मणः प्रपौत्राय, अमुक शर्म्मणः पौत्राय, अमुक शर्मणः पुत्राय, आयुष्मते विष्णुस्वरूपिणे कन्यार्थिने अमुक नाम्ने वराय ॥
- फिर कन्यापक्ष के विषय में प्रश्न करें – किम् गोत्रस्य किम् प्रवरस्य किम् शाखिनः किम् वेदाध्यायिनः किम् शर्मणः प्रपौत्रीं किम् शर्मणः पौत्रीं किम् शर्मणः पुत्रीं आयुष्मतीं श्रीस्वरूपिणीं वरार्थिनीं किन्नाम्नीं कन्याम् ॥
पुनः कन्या पक्ष के आचार्य मङ्गलाचार पूर्वक प्रत्युत्तर दें –
शैवालश्रेणिशोभां दधतिहरजटावल्लयो हस्तयस्या-
स्तद्धासोल्लास वेल्लद्वरशफरतुलां यत्रधत्तेकलावान् ॥
उन्मीलद्भोगि भोगावलि सुभग सिताम्भोजसंभावितात्मा
गङ्गानंगारिसंगा महतितव विधौमंगलान्यातनोतु ॥
- अमुक गोत्रस्य अमुक प्रवरस्य अमुक शाखिनः अमुक वेदाध्यायिनः अमुक शर्म्मणः प्रपौत्रीम्, अमुक शर्म्मणः पौत्रीम्, अमुक शर्म्मणः पुत्रीम् आयुष्मतीं श्रीस्वरूपिणीं वरार्थिनीं अमुक नाम्नीं कन्याम् ॥
- फिर वरपक्ष के विषय में प्रश्न करें – किम् गोत्रस्य किम् प्रवरस्य किम् शाखिनः किम् वेदाध्यायिनः किम् शर्मणः प्रपौत्राय, किम् शर्म्मणः पौत्राय, किम् शर्म्मणः पुत्राय आयुष्मते विष्णुस्वरूपिणे कन्यार्थिने किम् नाम्ने वराय ॥
पुनः वरपक्ष के आचार्य मङ्गलाचार पूर्वक उत्तर दें –
सफल भुवनबन्धौवैरमिन्दोः सरोजैर-नुचितमितिमत्वा यःस्वपादारविन्दम् ।
घटयितुमिवमायी यो जयत्याननेन्दौ वटदलपुटशायी मगलं वो ददातु ॥
- अमुक गोत्रस्य अमुक प्रवरस्य अमुक शाखिनः अमुक वेदाध्यायिनः अमुक शर्मणः प्रपौत्राय, अमुक शर्म्मणः पौत्राय, अमुक शर्मणः पुत्राय, आयुष्मते विष्णुस्वरूपिणे कन्यार्थिने अमुक नाम्ने वराय ॥
- फिर कन्यापक्ष के विषय में प्रश्न करें – किम् गोत्रस्य किम् प्रवरस्य किम् शाखिनः किम् वेदाध्यायिनः किम् शर्मणः प्रपौत्रीं किम् शर्मणः पौत्रीं किम् शर्मणः पुत्रीं आयुष्मतीं श्रीस्वरूपिणीं वरार्थिनीं किन्नाम्नीं कन्याम् ॥
पुनः कन्या पक्ष के आचार्य मङ्गलाचार पूर्वक प्रत्युत्तर दें –
कस्त्वं ब्रह्मन्नपूर्वः क्वचतव वसतिर्याखिला ब्रह्मसृष्टिः
कस्तेनाथोहानाथः क्वचतव जनको नैवतातं स्मरामि ।
किन्ते भीष्टं ददामि त्रिपदपरिमिताभूमि रल्पंकिमेत-
त्त्त्रैलोक्यं भावगर्भं वलिमिदमवदद्वामनो वः सपायात् ॥
- अमुक गोत्रस्य अमुक प्रवरस्य अमुक शाखिनः अमुक वेदाध्यायिनः अमुक शर्म्मणः प्रपौत्रीम्, अमुक शर्म्मणः पौत्रीम्, अमुक शर्म्मणः पुत्रीम् आयुष्मतीं श्रीस्वरूपिणीं वरार्थिनीं अमुक नाम्नीं कन्याम् ॥
- फिर वरपक्ष के विषय में प्रश्न करें – किम् गोत्रस्य किम् प्रवरस्य किम् शाखिनः किम् वेदाध्यायिनः किम् शर्मणः प्रपौत्राय, किम् शर्म्मणः पौत्राय, किम् शर्म्मणः पुत्राय आयुष्मते विष्णुस्वरूपिणे कन्यार्थिने किम् नाम्ने वराय ॥
पुनः वरपक्ष के आचार्य मङ्गलाचार पूर्वक उत्तर दें –
उत्तुंगस्तन मंडलोपरिलसत्प्रालम्ब मुक्तामणे
रन्तर्विम्बितमिन्द्रनीलनिकरच्छायानुकारिद्युतिः ।
लज्जाव्याजमुपेत्यनम्रवदनास्पष्ठमुरारेर्वपुः
पश्यन्तीमुदितामुदेऽस्तुभवतां लक्ष्मीर्विवाहोत्सवे ॥
- अमुक गोत्रस्य अमुक प्रवरस्य अमुक शाखिनः अमुक वेदाध्यायिनः अमुक शर्मणः प्रपौत्राय, अमुक शर्म्मणः पौत्राय, अमुक शर्मणः पुत्राय, आयुष्मते विष्णुस्वरूपिणे कन्यार्थिने अमुक नाम्ने वराय ॥
- फिर कन्यापक्ष के विषय में प्रश्न करें – किम् गोत्रस्य किम् प्रवरस्य किम् शाखिनः किम् वेदाध्यायिनः किम् शर्मणः प्रपौत्रीं किम् शर्मणः पौत्रीं किम् शर्मणः पुत्रीं आयुष्मतीं श्रीस्वरूपिणीं वरार्थिनीं किन्नाम्नीं कन्याम् ॥
पुनः कन्या पक्ष के आचार्य मङ्गलाचार पूर्वक प्रत्युत्तर दें –
प्रत्यासन्नविवाह मंगलविधौ देवार्चनव्यग्रया
दृष्ट्वाग्रे परिणेतुरेवलिखितां गंगाधरस्याकृतिम् ।
उन्मादस्मितरोषलज्जितधिया गौर्य्याकथंचिच्चिचारद्
वृद्धस्त्री वचनात्प्रिये विनिहितः पुष्पांजलिः पातुवः ॥
- अमुक गोत्रस्य अमुक प्रवरस्य अमुक शाखिनः अमुक वेदाध्यायिनः अमुक शर्म्मणः प्रपौत्रीम्, अमुक शर्म्मणः पौत्रीम्, अमुक शर्म्मणः पुत्रीम् आयुष्मतीं श्रीस्वरूपिणीं वरार्थिनीं अमुक नाम्नीं कन्याम् ॥
- फिर वरपक्ष के विषय में प्रश्न करें – किम् गोत्रस्य किम् प्रवरस्य किम् शाखिनः किम् वेदाध्यायिनः किम् शर्मणः प्रपौत्राय, किम् शर्म्मणः पौत्राय, किम् शर्म्मणः पुत्राय आयुष्मते विष्णुस्वरूपिणे कन्यार्थिने किम् नाम्ने वराय ॥
फिर दोनों पक्षों के आचार्य आशीर्वाद प्रदान करें :-
यं शैवाः समुपासते शिव इति ब्रह्मेतिवेदान्तिनो
वौद्धावुद्ध इति प्रमाण पटवः कर्त्तेतिनैय्यायिकाः ।
अर्हन्नित्यथ जैनशासनरताः कर्मेतिमीमांसकाः
सोयंवोविदधातु वांच्छित फलं त्रैलोक्यनाथोहरिः ॥
यादृग्जानासि जाम्बूनदगिरिशिखरे कान्तिमिन्दोः कलाना-
मित्यौत्सुक्येन पत्यौस्मितमधुर मुखाम्भोरूहंभाषमाणे ।
लीलांदोलायमानश्रुति कमलमिलद् भृंगसंगीतसाक्षी
पायादम्भोधिजायाः कुसुमशरकला नाटयनान्दीनकारः ॥
तत्पश्चात् कन्यापक्ष वराचार्य को एवं वरपक्ष कन्यापक्षीयाचार्य को दक्षिणादि प्रदान करें । आचार्य शान्तिवाचन करते हुए वर को कलश जल से अभिसिक्त करें।
तत्पश्चात् कन्यापक्षीयाचार्य वरपक्ष से वस्त्रादि ग्रहण करें । देशाचार विधि से वर परीक्षण (परिछन) करे। वर को यथादेशाचार विधि विवाह स्थल पर लाये।
कङ्कन बंधन

8 विवाहित ब्राह्मण और एक वर कुल नौ सदस्य हाथ में पुंगीफलादि लेकर मूसल को ऊखल में रखे। धान ऊखल में दे दे। पुरुषसूक्त का तीन आवृत्ति पाठ करते हुये प्रत्येक बार कूटे। इस बीच नापित द्वारा कच्चासूता (मौली) द्वारा सभी नौ सदस्यों को वेष्टित भी किया जाता है। – पुरुषसूक्त
तदुत्तर कूटा हुआ चावल लेकर दधि मिश्रित करे, आम के पत्ते में देकर सूत्र से बांधकर कङ्कन बना ले। वर के दाहिने हाथ और कन्या के बांये हाथ में बांधे।